Καλώς ήρθατε

Καλώς ορίσατε στο συναρπαστικό μάθημα της επιστήμης του πολίτη για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα!

Αυτό το πρωτοποριακό MOOC Course δημιουργήθηκε από το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας, στο πλαίσιο του προγράμματός του για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την εκπληκτική Βιοποικιλότητα της Ελλάδας. Σε αυτό το ταξίδι, θα εξερευνήσουμε μαζί:

- Τα θεμέλια της επιστήμης των πολιτών και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να διαμορφώσει την κατανόησή μας για τον κόσμο.
  
- Τον ρόλο της επιστήμης των πολιτών στη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος.

- Το σύστημα ταξινομίας και την αναγνώριση ειδών, ενώ θα ανακαλύψουμε πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην καταγραφή τους.

- Πρακτικές τις οποίες μπορούμε να ακολουθήσουμε καθημερινά για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όπως η αντιμετώπιση των εκβράσεων ζώων.

- Πώς να συλλέγουμε, να αναλύουμε και να διαχειριζόμαστε δεδομένα, δημιουργώντας τις δικές μας βάσεις για περαιτέρω έρευνα.

Στη διάρκεια του μαθήματος θα σας προκαλέσουν να εξερευνήσετε βαθύτερα τις ενότητες. Ετοιμαστείτε για μια εκπαιδευτική περιπέτεια που θα αναζωογονήσει τη σχέση σας με τη θάλασσα και την ποικιλομορφία της ζωής που τη φιλοξενεί. Καλή εκμάθηση και καλή επιστημονική περιπέτεια!

Ενότητα 1: Εισαγωγή: τι είναι η επιστήμη των πολιτών (citizen science);

Τι ειναι η επιστημη των πολιτων

Τι είναι η επιστήμη των πολιτών.

​Η Eπιστήμη των Πολιτών είναι μια επιστημονική έρευνα που διενεργείται εξολοκλήρου ή εν μέρει από ερασιτέχνες ή μη επαγγελματίες επιστήμονες. Πρόκειται ουσιαστικά για ενεργή συμμετοχή του κοινού στην επιστημονική έρευνα. Οι πολίτες καταγράφουν δεδομένα, φωτογραφίζουν ή χρησιμοποιούν εξειδικευμένες εφαρμογές ειδικά σχεδιασμένες για την καταγραφή πολύτιμών για την έρευνα δεδομένων και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν ενεργά στην προώθηση της επιστήμης και της γνώσης. Πρόκειται για μια δυναμική ερευνητική μέθοδο που έχει μεγάλα οφέλη για την εκπαίδευση, για τη δημόσια κατανόηση της επιστήμης, και μπορεί ακόμα και να ασκήσει επιρροή στη χάραξη στρατηγικής, να γίνει αφορμή για σημαντικές συζητήσεις και τελικά να συμβάλει στην καλλιέργεια μιας πιο στενής σχέσης ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία. Και βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι όταν στην Επιστήμη των Πολιτών ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες, τα ερευνητικά αποτελέσματα είναι πραγματικά υψηλού επιπέδου και αντάξια των δεδομένων που προκύπτουν από την κλασική ερευνητική διαδικασία. Έτσι λοιπόν, από μια απλή ιδέα ότι οι πολίτες μπορούν να συμβάλουν στην επιστήμη μπορούμε να φθάσουμε σε πραγματικά σημαντικά ερευνητικά επιτεύγματα.

Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Οι 10 αρχεσ τησ επιστημησ του πολιτη

Οι 10 αρχές της Επιστήμης του Πολίτη

​Η Επιστήμη του Πολίτη είναι μια ευέλικτη έννοια, η οποία μπορεί να υιοθετηθεί και να εφαρμοστεί σε ποικίλες καταστάσεις και πλαίσια. Οι παρακάτω προτάσεις αναπτύχθηκαν από την επιτροπή για την κοινή χρήση βέλτιστων πρακτικών και την ανάπτυξη ικανοτήτων (Sharing best practice and building capacity) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Επιστήμη του Πολίτη (European Citizen Science Association).

  1. Τα προγράμματα (projects) της Επιστήμης του Πολίτη εμπλέκουν ενεργά τους πολίτες σε επιστημονικές προσπάθειες, οι οποίες παράγουν νέα γνώση ή αντίληψη. Οι πολίτες μπορούν να ενεργούν είτε ως συνεισφέροντες ή συνεργάτες, είτε ως επικεφαλής του προγράμματος και να έχουν ουσιαστικό ρόλο στο έργο.

  2. Τα προγράμματα της Επιστήμης του Πολίτη έχουν αυθεντικά επιστημονικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, την απάντηση ενός ερευνητικού ερωτήματος, την ενημέρωση για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, αποφάσεις διαχείρισης ή περιβαλλοντική πολιτική.

  3. Τόσο οι επαγγελματίες επιστήμονες, όσο και οι πολίτες επιστήμονες επωφελούνται από τη συμμετοχή. Τα οφέλη μπορεί να συμπεριλαμβάνουν τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας, ευκαιρίες για μάθηση, προσωπική απόλαυση, κοινωνικά οφέλη, ικανοποίηση από τη συνεισφορά σε επιστημονικές αποδείξεις, π.χ. την αντιμετώπιση των τοπικών, εθνικών και διεθνών θεμάτων, και μέσω αυτής, τη δυνατότητα να επηρεαστεί η πολιτική τους.

  4. Οι πολίτες μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να συμμετέχουν σε πολλαπλά στάδια της επιστημονικής διαδικασίας. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ερευνητικών ερωτήσεων, το σχεδιασμό της μεθόδου, τη συλλογή και ανάλυση δεδομένων και την κοινοποίηση των αποτελεσμάτων.

  5. Οι πολίτες λαμβάνουν ανατροφοδότηση από το πρόγραμμα. Για παράδειγμα, πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους και ποια είναι τα αποτελέσματα σε επίπεδο ερευνητικό, πολιτικό και κοινωνικό.

  6. Η Επιστήμη του Πολίτη θεωρείται μια ερευνητική προσέγγιση όπως κάθε άλλη, με περιορισμούς και προκαταλήψεις, οι οποίες πρέπει να εξεταστούν και να ελεγχθούν. Ωστόσο, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ερευνητικές προσεγγίσεις, η Επιστήμη του Πολίτη παρέχει την ευκαιρία για μεγαλύτερη συμμετοχή του κοινού και εκδημοκρατισμό της επιστήμης.

  7. Τα δεδομένα και μεταδεδομένα στα προγράμματα της Επιστήμης του Πολίτη δημοσιοποιούνται και όπου είναι δυνατόν, τα αποτελέσματα δημοσιεύονται σε μορφή ανοιχτής πρόσβασης. H δημοσίευση δεδομένων μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια ή στο τέλος του προγράμματος, εκτός αν υπάρχουν θέματα ασφάλειας ή ιδιωτικότητας που την εμποδίζουν.

  8. Οι πολίτες και η συνεισφορά τους αναγνωρίζονται στα αποτελέσματα του προγράμματος και σε δημοσιεύσεις.

  9. Τα προγράμματα της Επιστήμης του Πολίτη αξιολογούνται για τα επιστημονικά τους αποτελέσματα, την ποιότητα των δεδομένων, την εμπειρία των συμμετεχόντων και τον ευρύτερο κοινωνικό ή πολιτικό αντίκτυπο.
    ​
  10. Οι επικεφαλής των προγραμμάτων Επιστήμης του Πολίτη λαμβάνουν υπόψη νομικά ζητήματα και ζητήματα ηθικής δεοντολογίας σε σχέση με τη συγγραφική ιδιοκτησία, την πνευματική ιδιοκτησία, τις συμφωνίες κοινής χρήσης δεδομένων, το απόρρητο, την αναφορά προέλευσης και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις οποιασδήποτε δραστηριότητας.

Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Βασικα εργαλεια τησ επιστημησ των πολιτων

​Βασικά «εργαλεία» της Επιστήμης των Πολιτών

​Η Επιστήμη των Πολιτών αυτή τη στιγμή αναπτύσσεται παγκοσμίως και κερδίζει συνεχώς έδαφος χάρη στις νέες τεχνολογίες που μπορούν να φέρνουν σε επαφή τους πολίτες με την επιστημονική κοινότητα πιο άμεσα και πιο εύκολα. Οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν ένα πολύτιμο εργαλείο στους πολίτες για να παίξουν έναν πιο ενεργό ρόλο στη βιώσιμη ανάπτυξη. Συγκεντρώνοντας πολύτιμη πληροφόρηση συμβάλουν στην ανάπτυξη στρατηγικών, βελτιώνουν την κατανόηση και απαντούν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα. Και ενώ μέχρι τώρα η Επιστήμη των Πολιτών έβρισκε επιτυχή εφαρμογή σε ένα παραδοσιακό περιβάλλον, ο πολίτης έχει πλέον στη διάθεσή του όλο και περισσότερες διαθέσιμες τεχνολογίες πληροφορικής, καθιστώντας πιο εύκολη την αλληλεπίδραση με περισσότερους ανθρώπους και κατά συνέπεια την επέκταση του γεωγραφικού εύρους της συλλογής πληροφοριών. Ειδικά, η χρήση του mobile internet δίνει τη δυνατότητα μαζικής συμμετοχής πολιτών σε ερευνητικά προγράμματα, ενώ ταυτόχρονα σε αρκετές περιπτώσεις προσφέρονται και εργαλεία για την οπτικοποίηση και την ανάλυση των μετρήσεων που δίνουν νέους ρόλους στους πολίτες πέραν από την απλή συλλογή δεδομένων.
             
Τα παιχνίδια είναι ένα ακόμα ερευνητικό "εργαλείο" που πλέον χρησιμοποιεί η Επιστήμη των Πολιτών. Και όχι μόνο παιχνίδια για το tablet ή το κινητό τηλέφωνο, αλλά και διάφορους "μηχανισμούς" παιχνιδιών, όπως οι διαγωνισμοί ή οι βαθμολογίες που μπορούν να αξιοποιηθούν σε ένα site ή σε μια εφαρμογή και να αυξήσουν κατακόρυφα τη διαδραστικότητα και συνεπώς την αφοσίωση των χρηστών. Στην περίπτωση της χρήσης μηχανισμών παιχνιδιού σε πλατφόρμες της επιστήμης των πολιτών τα πλεονεκτήματα είναι αρκετά, αλλά δεν είναι λίγοι όσοι υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και αρκετά μειονεκτήματα. Σύμφωνα, με σύγχρονες έρευνες η χρήση τέτοιων εργαλείων κατάλληλα διαμορφωμένων για ερευνητικούς σκοπούς μπορεί να προσελκύσει στην αρχή πλήθος συμμετεχόντων – υποψηφίων ερευνητών, στην πορεία όμως χάνουν το ενδιαφέρον τους γιατί τέτοιες εφαρμογές δεν υποστηρίζουν επαρκώς τα εγγενή κίνητρα των συμμετεχόντων.      

Πηγή: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Παραδειγματα στην ελληνικη πραγματικοτητα

Παραδείγματα στην Ελληνική πραγματικότητα

​Περνώντας από τη θεωρία στην πράξη, ας δούμε μερικά παραδείγματα από την ελληνική πραγματικότητα, όπου η Επιστήμη των Πολιτών συμβάλει ενεργά στις επιστημονικές εξελίξεις. 

Οι πολίτες "βοηθούν" το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών

Το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) (www.hcmr.gr) αποτελεί έναν φορέα που "κάνει χρήση" της Επιστήμης των Πολιτών και συνεργάζεται με τους πολίτες πάνω σε μία σειρά από ζητήματα, όπως τη δήλωση νέων χωροκατακτητικών ειδών (βιολογικών εισβολέων), θαλάσσιων ειδών που μεταναστεύουν ή εξαπλώνονται σε περιοχές πέραν της συνήθους δράσης τους, κυρίως από την Ερυθρά Θάλασσα. Στη χώρα μας έχουν κάνει την εμφάνισή τους πάνω από 1.000 τέτοια είδη τα τελευταία χρόνια, πολλά από τα οποία είναι τοξικά ή προκαλούν ζημιές ή αλλοιώσεις στο γηγενές οικοσύστημα. Η συμβολή των πολιτών - δυτών και παραθεριστών - είναι απαραίτητη λόγω της τεράστιας έκτασης των ακτών της χώρας για τον εντοπισμό και τη δήλωση των παραπάνω όπως και πεθαμένων κητωδών μέσα από συγκεκριμένες ηλεκτρονικές πλατφόρμες (Πέλαγος για κητώδη, ΑΡΧΕΛΩΝ για χελώνες). Στο πλαίσιο λοιπόν της Επιστήμης των Πολιτών, ψαράδες, λιμενικοί, δύτες,  φυσιοδίφες, συλλέκτες, κολυμβητές, τουρίστες ή παρατηρητές συμβάλλουν ενεργά αναφέροντας συγκεκριμένα βιολογικά δεδομένα σε ειδικά έντυπα που έχει ορίσει το ΕΛΚΕΘΕ για τον σκοπό αυτό. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του ELNAIS (Ellenic Network of Aquatic Invasive Species, elnais.hcmr.gr) ότι από τα 244 ξενικά είδη που έχουν βρεθεί σε ελληνικές θάλασσες, τα 18 οφείλονται σε αναφορές από πολίτες.  Μάλιστα, στο πλαίσιο της αναγνώρισης της συνεισφοράς των πολιτών, όσοι πολίτες έχουν συμβάλλει στην δημοσιοποίηση στοιχείων έχουν γίνει συγγραφείς σε σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις από το ΕΛΚΕΘΕ. Σχετική παρουσίαση για τις δράσεις του ΕΛΚΕΘΕ είχε κάνει η ερευνήτρια Α. Ζενέτου στον κύκλο Μορφωτικών Εκδηλώσεων του ΕΙΕ στις 21/4/2015 (το σχετικό βίντεο και η παρουσίαση διατίθενται στη διεύθυνση http://archive.ekt.gr/news/events/ekt/2015-04-21/eisig.html).

Οι πολίτες "βοηθούν" το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας

Το Ελληνικό Παρατηρητήριο Βιοποικιλότητας είναι μια συλλογικότητα, η οποία από την αρχή ιδρύσεως του δουλεύει με την μέθοδο της επιστήμης των πολιτών (citizen science). Ο κάθε πολίτης μπορεί να βοηθήσει να μαζέψει δεδομένα για κάποιο είδος και να τα δημοσιεύσει, να παίξει κάποιο παιχνίδι ή και να ξεκινήσει το δικό του έργο (project) με θέμα την Βιοποικιλότητα της Ελλάδας.

Μερικά από τα παραδείγματα:
  • Παιχνίδι για τις κοινές πεταλούδες (δεν είναι διαθέσιμο πια), όπου οι πολίτες μπορούν παίζοντας 5 λεπτά, να καταγράψουν τις κοινές πεταλούδες που είδαν στο μέρος που ζουν ή βρίσκονται εκείνη την στιγμή. Αυτό όμως δίνει στοιχεία στο ΕΠΒ όπου καταγράφονται ποια είδη εθεάθησαν, σε ποια περιοχή, σε ποιο μήνα και εποχή, και την αφθονία.
  • Παρατήρηση όλων των ειδών της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα, μέσω φωτογραφικής καταγραφής στο inaturalist (παλιότερα τα βάζαν στο Noah), όπου οι πολίτες βάζουν τα είδη που φωτογράφισαν, βάζοντας και άλλες λεπτομέρειες όπως ημερομηνία, τοποθεσία, κλπ. Έτσι δημιουργείται μια μεγάλη βάση δεδομένων όπου τα δεδομένα είναι ανοιχτά για όλους.
  • Android Εφαρμογή (δεν είναι διαθέσιμη πια) για τους εκβρασμούς θαλάσσιων νεκρών ζώων, όπου καταγράφοντας -όπως θα έκαναν με το χαρτί- το είδος που εκβράστηκε ενημερώνονται αυτόματα όλες οι ΜΚΟ που είναι υπεύθυνες για το συγκεκριμένο είδος. Η εφαρμογή αφορά τις θαλάσσιες χελώνες, τις φώκιες, τις φάλαινες και τα δελφίνια.

Υ.Γ. Περνώντας τα χρόνια πολλά προγράμματα φτάνουν στην λήξη τους και δημιουργούνται άλλα. Το διαδίκτυο είναι σύμμαχος μας για να βρούμε νέα προγράμματα που έχουν ξεκινήσει και μπορούμε να συμμετάσχουμε!!!

Ενότητα 2: Αναγνώριση ειδών

Ταξινομια του Λινναιου

​Ταξινομία του Λινναίου (Linnaean taxonomy)

​Η Ταξινομία του Λινναίου (Κάρολος Λινναίος, Σουηδός βοτανολόγος - Carl Linnaeus (1701-1778)), είναι ένα σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιείται ευρέως στις βιολογικές επιστήμες. Αρχικά αναπτύχθηκε από τον βοτανολόγο Κάρολο Λινναίο τον 18ο αιώνα. Η ταξινομία του Λινναίου, ταξινομεί τους ζωντανούς οργανισμούς ιεραρχικά ξεκινώντας από τα βασίλεια.

Ο Κάρολος Λινναίος έζησε πριν τον Δαρβίνο. Δεν ακούμε όμως πολλά για τον Λινναίο, παρ' ότι είναι υπεύθυνος για το σύστημα ταξινόμησης που δημιούργησε (υπήρχαν και άλλα συστήματα πριν από αυτό), το οποίο είναι από τις πιο σημαντικές καινοτομίες στην ιστορία της Βιολογίας. Και κατάφερε μέχρι τον θάνατο του να συγγράψει 12 τεύχη του Systema Naturae

Η βάση της ταξινομίας του Λινναίου είναι αυτή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να αναπτυχθεί ένα απλό και πρακτικό σύστημα που θα καταχωρήσει τα διαφορετικά είδη των ζωντανών οργανισμών. Η σημαντικότερη όψη αυτού είναι η γενική χρήση της διώνυμης ονοματολογίας, το συνδυασμό του ονόματος του γένους και του ονόματος του είδους (στο παράδειγμα της Αλεπού 'vulpes'), που προσδιορίζει την ταυτότητα κάθε είδους οργανισμού. Στο παράδειγμα, η αλεπού αναγνωρίζεται από το διώνυμο Vulpes vulpes. Κανένα άλλο είδος δεν μπορεί να έχει αυτό το διώνυμο. Με αυτό τον τρόπο, κάθε είδος έχει ένα μοναδικό και μόνιμο όνομα (σε σύγκριση με τα κοινά ονόματα που διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από γλώσσα σε γλώσσα). Αυτή η μοναδικότητα και μονιμότητα είναι φυσικά, ένα αποτέλεσμα αποδοχής από τους ασχολούμενους με στην συστηματική (ειδικευμένους βιολόγους στην ταξινομία).
​
Παράδειγμα η Κόκκινη αλεπού (Vulpes vulpes). Ανήκει στο Βασίλειο: Ζώα, στην Συνομοταξία: Χορδωτά, στην Οικογένεια: Κυνοειδή και στο Γένος: Vulpes.
Εται πάντα χρησιμοποιώντας λατινικούς χαρακτήρες, με το πρώτο γράμμα της πρώτης λέξης να είναι κεφαλαίο και το πρώτο γράμμα της δεύτερης (ή τρίτης, αν πρόκειται για υποείδος) να είναι πεζό.

Παράδειγμα:
  • Chromis chromis (Καλόγρια)
  • Epinephelus marginatus (Ροφός)
  • Octopus vulgaris (Κοινό χταπόδι)
  • Pinna nobilis (Πίννα)

Σημείωση: Η λατινική ονομασία αναφέρεται επίσης ως επιστημονική ονομασία. Για παράδειγμα, αναφέρετε την επιστημονική ονομασία, δηλαδή την λατινική.
Αναγνωριση ειδων και σωστη καταγραφη

​Αναγνώριση ειδών και σωστή καταγραφή

​Όταν αντιμετωπίζουμε έναν οργανισμό, η πρώτη και σημαντικότερη προσπάθεια είναι η σωστή ταξινόμησή του στον κόσμο των ειδών. Είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε αν πρόκειται για ένα ψάρι, μια χελώνα, ή ένα φυτό.

Αφού προσδιορίσουμε το βασίλειο ή την κλάση που ανήκει ο οργανισμός, πρέπει στη συνέχεια να εντοπίσουμε το γένος και, τέλος, να καταλήξουμε στο συγκεκριμένο είδος.

Κάποια είδη είναι εύκολο να αναγνωριστούν, ενώ άλλα απαιτούν προσεκτική παρατήρηση, ακόμη και από έμπειρους. Η παρατήρηση των χαρακτηριστικών, όπως κάθετες γραμμές, οριζόντια χρωματιστές γραμμές ή σχέδια στο σώμα, αποτελεί καθοριστικό βήμα για την αναγνώριση.

Επισημαίνουμε ότι η ταξινομία απαιτεί εκπαίδευση και εξάσκηση, ιδίως για τους αρχάριους. Η διαρκής εκπαίδευση είναι ουσιώδης για τη βελτίωση των δεξιοτήτων αναγνώρισης.

Αφού προσδιορίσουμε το είδος, η αποθήκευση ή καταγραφή του απαιτεί προσοχή. Εξαρτάται από τα δεδομένα που διαθέτουμε, είτε πρόκειται για κείμενο, φωτογραφία, βίντεο ή ήχο.

Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια πλήρη εικόνα που να απαντά σε βασικά ερωτήματα, όπως το είδος, η ημερομηνία και η τοποθεσία παρατήρησης, καθώς και άλλες σχετικές πληροφορίες.

Για παράδειγμα, αν παρατηρήσουμε μια καρέτα-καρέτα, μπορούμε να το καταγράψουμε ως εξής:

Speciesinlatin_namesurname_city.area_date_numberofphoto

Παράδειγμα: Caretta caretta_Γ.Παπαδόπουλος_Αθήνα.Γλυφάδα_2018_1

Αυτή η μέθοδος μας επιτρέπει να καταγράφουμε το είδος, το ονοματεπώνυμο του παρατηρητή, την τοποθεσία, την ημερομηνία και έναν αριθμό σειράς για πολλαπλές παρατηρήσεις. Αυτό αποδεικνύεται χρήσιμο όταν τα δεδομένα εισάγονται σε βάσεις δεδομένων ή υφίστανται επεξεργασία από τρίτους. Τέλος, στα κείμενα, είναι προτιμητέο να ακολουθούμε αντίστοιχη μέθοδο, σημειώνοντας εκ των προτέρων τα βασικά στοιχεία όπως το είδος, η ημερομηνία και η τοποθεσία.
αναγνωριση καποιων κοινων ψαριων μεσω μορφολογικων χαρακτηριστικων

Αναγνώριση λίγων κοινών ψαριών μέσω των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους

Στην παρακάτω εικόνα παρουσιάζονται διάφορα κοινά ψάρια.

Πόσα από αυτά γνωρίζετε; Μάθετε τα ονόματά τους τόσο στην κοινή όσο και στην επιστημονική (λατινική) ονομασία. Μπορείτε να αναγνωρίσετε κάποιο από τα λατινικά ονόματα;

Επιπλέον, περιγράψτε τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, όπως τα πτερύγια, η ουρά, το κεφάλι, το μάτι, το σχέδιο στο σώμα, τα χρώματα στο σώμα και στα πτερύγια, κ.λπ.
Αναγνωριση θαλασσιων θηλαστικων μεσω μορφολογικων χαρακτηριστικων

Αναγνώριση θαλάσσιων θηλαστικών μέσω των μορφολογικών χαρακτηριστικών τους

​Όπως παρατηρήσατε στην προηγούμενη σελίδα με τα κοινά ψάρια, αυτή τη φορά σας καλούμε να εξερευνήσετε τον κόσμο των θαλάσσιων θηλαστικών*.

Καταγράψτε πόσα από αυτά αναγνωρίζετε. Επισημάνετε τις λεπτομέρειες στο σώμα τους, όπως το ρύγχος, τα πτερύγια, οι ουρές, ενδεχομένως γραμμές και χρώματα.

Μάθετε επίσης τα ονόματά τους, τόσο στην κοινή όσο και στην επιστημονική (λατινική) ονομασία.

Ενότητα 3: Εκβρασμός και εκθαλάσσωση ειδών

Τι ειναι ο εκβρασμοσ και η εκθαλασσωση ειδων και γιατι συμβαινει;

Τι είναι ο εκβρασμός και η εκθαλάσσωση κάποιου είδους και γιατί συμβαίνει;

Ο εκβρασμός και η εκθαλάσσωση αφορούν το φαινόμενο κατά το οποίο ένα ζώο, συνήθως θαλάσσιο, βρίσκεται εκτός του φυσικού του περιβάλλοντος και βρίσκεται στη ξηρά ή στις ακτές. Οι δύο όροι χρησιμοποιούνται συχνά για να περιγράψουν την ίδια διαδικασία, αν και μπορεί να χρησιμοποιούνται με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με το είδος του ζώου.

1. Εκβρασμός (strandings): Ο εκβρασμός αναφέρεται στην κατάσταση όπου ένα θαλάσσιο ζώο, είτε ζωντανό είτε νεκρό, βρίσκεται εκτός του νερού και συνήθως στις ακτές ή σε ρηχά νερά. Συμβαίνει συχνά όταν τα ζώα παρασύρονται από ρεύματα, τραυματίζονται, ασθενούν, ή γίνονται ανασφαλή στο νερό.

2. Εκθαλάσσωση (beaching): Ο όρος αυτός συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον εκβρασμό θαλάσσιων χελωνών. Οι χελώνες εκθαλασσώνται όταν βρίσκονται εκτός του νερού και βρίσκονται στην ξηρά. Αυτό μπορεί να συμβεί επειδή τραυματίστηκαν, ασθενούν, ή για άλλους λόγους που τις οδηγούν να εγκαταλείπουν προσωρινά το νερό.

Οι λόγοι για τον εκβρασμό και την εκθαλάσσωση είναι πολλοί και ποικίλοι. Μερικοί από αυτούς περιλαμβάνουν τραυματισμούς, ασθένειες, ανθρώπινες δραστηριότητες (όπως τον θόρυβο από τα σκάφη), κλιματικές αλλαγές, ή απλά φυσικά φαινόμενα που επηρεάζουν την κίνηση των θαλάσσιων ζώων. Ο εκβρασμός μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στα ζώα, και σε ορισμένες περιπτώσεις, απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση για τη διάσωση ή την αντιμετώπισή τους.
Τι κανουμε στην περιπτωση που βρουμε εκβρασμενο ζωο;

Τι κάνουμε σε περίπτωση που βρούμε ζώο εκβρασμένο;

​Είναι ζωτικής σημασίας να ενημερώσουμε άμεσα το λιμενικό, καθώς αποτελεί την υπεύθυνη αρχή για τα γεγονότα στις θάλασσες και τις ακτές.

Ο αριθμός 108 είναι ο κωδικός για την άμεση επέμβαση του λιμενικού σώματος, εξυπηρετώντας όλη την Ελλάδα, και η κλήση προς αυτόν είναι δωρεάν, ακόμη και από κινητά τηλέφωνα.

Καταγράφουμε εάν το ζώο είναι ζωντανό ή νεκρό και εφαρμόζουμε την ανάλογη διαδικασία για κάθε είδος (για τα νεκρά είδη, ακολουθούμε τη διαδικασία που περιγράφεται στη σελίδα "Μετρήσεις, φωτογραφίες και παράδοση στοιχείων σε ΜΚΟ").

Σε περίπτωση ζωντανής ή τραυματισμένης χελώνας:

1. Μεταφέρουμε τη χελώνα σε ασφαλές μέρος μακριά από πληθυσμό και θόρυβο. Πάντα σηκώνουμε από το καβούκι (ποτέ από τα πτερύγια ή το κεφάλι).
2. Εάν πρόκειται για μεγάλο ζώο που απαιτεί μεταφορά από δύο άτομα, το σηκώνουμε πίσω από τον αυχένα και πάνω από την ουρά.
3. Υποστηρίζουμε το ζώο προσεκτικά, αποφεύγοντας να διπλωθούν τα πτερύγια του.

Φροντίζουμε το ζώο να βρίσκεται σε προφυλαγμένο και περιορισμένο χώρο, μακριά από ρεύματα και αέρα. Στους θερινούς μήνες, το καλύπτουμε, ιδιαίτερα στα τραύματά του, με ένα υγρό ύφασμα. Η θερμοκρασία του χώρου δεν πρέπει να πέσει κάτω από τους 15 βαθμούς Κελσίου. Δεν επιτρέπεται η εισαγωγή της χελώνας στο θαλάσσιο νερό, ειδικά όταν είναι τραυματισμένη στο κεφάλι ή εξαντλημένη, καθώς μπορεί να πνιγεί.

Αν η χελώνα έχει παγιδευτεί σε δίχτυα ή πετονιά, τα αφαιρούμε πολύ προσεκτικά. Ποτέ δεν προσπαθούμε να τραβήξουμε αγκίστρια ή πετονιές που εξέχουν από το στόμα ή την ουρά.

Ελέγχουμε όλα τα πτερύγια για σήματα αναγνώρισης (tags) και επικοινωνούμε με το Δίκτυο Διάσωσης στον αριθμό 210 8944444 ή στο 6941 511 511. Θα λάβουμε το "Δελτίο Εκθαλάσσωσης" που πρέπει να συμπληρώσουμε προσεκτικά για να συμβάλουμε στη διάσωση αυτής και όλων των χελωνών.

Εάν το δελφίνι είναι ζωντανό, ακολουθούμε τα βήματα που περιγράφονται στο σχετικό αρχείο PDF για το πώς να διασώσουμε ένα εκβρασμένο δελφίνι.
Πως να σωσουμε ενα εκβρασμενο δελφινι;

Πως να σώσουμε ένα εκβρασμένο δελφίνι;

Μετρησεισ, Φωτογραφιεσ και παραδοση στοιχειων σε ΜΚΟ.

​Μετρήσεις, φωτογραφίες και παράδοση στοιχείων σε ΜΚΟ.

​Η διαδικασία μέτρησης σε ζωντανά ή νεκρά θαλάσσια είδη απαιτεί προσοχή και ακρίβεια. Το πρώτο βήμα είναι η σωστή αναγνώριση του είδους που παρατηρούμε, όπως συμβαίνει στην περίπτωση μιας νεκρής θαλάσσιας χελώνας που βρέθηκε σε μια παραλία.

Καταρχάς, είναι σημαντικό να προσδιορίσουμε εάν το είδος είναι ζωντανό ή νεκρό. Για το παράδειγμα που αναφέραμε, υποθέτουμε ότι πρόκειται για μια νεκρή χελώνα, κάτι που συχνά παρατηρείται σε παραλίες σε όλη την Ελλάδα.

Στη συνέχεια, το δεύτερο βήμα είναι η αναγνώριση του είδους. Στην Ελλάδα υπάρχουν τέσσερα είδη θαλάσσιων χελωνών. (Οι δύο παρακάτω εικόνες μας παρουσιάζουν πώς να τα διακρίνουμε από την πάνω πλευρά του καβουκιού.)
Στο 3ο βήμα μετράμε το ευθύ και το καμπύλο μήκος/πλάτος του καβουκιού. Και τραβάμε φωτογραφίες. (δείτε την εικόνα παρακάτω)
Στο 4ο βήμα καταγράφουμε τον αριθμό πλαισίου (tag) έτσι και υπάρχει στο πτερύγιο της χελώνας, το αφαιρούμε από το νεκρό είδος και το επιστρέφουμε στον ιδιοκτήτη του.
​Στο 5ο βήμα ειδοποιούμε το λιμενικό, είτε στον αριθμό 108 όπου είναι δωρεάν ακόμα και από τα κινητά ή στον τοπικό αριθμό της περιοχής, ότι βρήκαμε νεκρή χελώνα και σε ποιο σημείο ακριβώς. Το λιμενικό θα κάνει και τις δικές του μετρήσεις αλλά θα ειδοποιήσει και τον Δήμο στον οποίο ανήκει η παραλία για να προβεί σε υγειονομική ταφή.

Στο 6ο βήμα στέλνουμε τα δεδομένα προς τις ΜΚΟ, Φορείς (Πανελλήνιες ή τοπικές) που ασχολούνται με την θαλάσσια χελώνα, όπως π.χ. στον Αρχελών. Αυτό τους δίνει αρκετά στοιχεία για την έρευνα πάνω στις θαλάσσιες χελώνες.
​Τι μετράμε συνήθως στα δελφίνια:

1) Ολικό μήκος (από την γνάθο μέχρι και την ουρά)
2) Μήκος ουράς (οριζόντια)
3) Μήκος ουράς (κάθετα-μέχρι εκεί που αρχίζει το σώμα)

Επίσης: Καλό είναι να παρέχουμε φωτογραφίες όλου του σώματος (όπως στην εικόνα παρακάτω) και των δοντιών του δελφινιού.

Για παράδειγμα βλέπουμε ένα νεκρό δελφίνι στην παραλία και κάνουμε τις μετρήσεις μας. 

Σύμφωνα με τα παραπάνω βασικά στοιχεία μετρήσεων (κάποιοι οργανισμοί μπορεί να ζητούν πρόσθετες μετρήσεις) που πρέπει να κάνουμε, έχουμε μετρήσει π.χ. 2 μέτρα ολικό μήκος, 36 εκατοστά η οριζόντια μέτρηση και 15 εκατοστά η κάθετη μέτρηση (αυτή που συνεχίζει μέχρι εκεί που αρχίζει το σώμα).

Φροντίζουμε να τραβήξουμε και καλές φωτογραφίες από όλο το σώμα, και τα δόντια, και κοντινές φωτογραφίες από τις πληγές άμα υπάρχουν και τις στέλνουμε στις οργανώσεις που ασχολούνται με τα δελφίνια (π.χ. Αρίων, Πέλαγος, Αρχιπέλαγος, κτλπ).

​Σημαντικό: Οργανώσεις όπως το Πέλαγος μπορεί να σας ζητήσουν να πάρετε επιφανειακό δείγμα ιστού και να τους το αποστείλετε. Άμα θέλετε να βοηθήσετε και με αυτό τον τρόπο, πρέπει να τους πάρετε πρώτα ένα τηλέφωνο (210-8960108) για να σας δώσουν ακριβείς οδηγίες για τις διαστάσεις του δείγματος ιστού, για πως το συσκευάζετε σωστά (σε πλαστικό κυπελλάκι με χοντρό αλάτι) και για το που να το στείλετε.
Σημείωση: Μερικοί αναγράφουν και αντίστροφα τους όρους (κάθετη και οριζόντια) μέτρηση στην ουρά. Οπότε καλό είναι να σημειώνεται ποια είναι αυτή που πάει έως εκεί που ξεκινάει το σώμα. Δεν υπάρχει λάθος ή σωστό στον ορισμό αυτό.
​Φωτογραφίες

Πολλές φορές μόνο οι μετρήσεις δεν αρκούν για να έχουν σωστή εικόνα οι ΜΚΟ, οπότε είναι καλό να παίρνουμε αρκετές φωτογραφίες (τις οποίες να τις στέλνουμε και αυτές στις ΜΚΟ) και παρακάτω σας παραθέτουμε συγκεκριμένα τι πρέπει να φαίνεται:
​
  • Να φαίνεται όλο το ζώο στην φωτογραφία,
  • Κοντινές φωτογραφίες από τις πληγές, γρατσουνιές, κοψίματα,
  • Φωτογραφίες από τα πτερύγια και την ουρά,
  • Φωτογραφία του κεφαλιού και της γνάθου (στα δελφίνια) ή του σαγονιού (στις χελώνες)

​Σημείωση: Καλές φωτογραφίες βγάζουν πια και τα πιο απλά smartphones.
​Παράδοση στοιχείων/καταγραφών σε ΜΚΟ και φορείς.

Είναι σημαντικό να στέλνουμε τα δεδομένα στις ΜΚΟ και στους φορείς και να μην τα κρατάμε μόνο για εμάς. Τα στοιχεία που στέλνουμε αναλύονται από Θαλάσσιους Βιολόγους και βοηθάνε στις επιστημονικές μελέτες και έρευνες που γίνονται, προσφέρουν καλύτερη εικόνα στην αφθονία των ειδών, την μετακίνηση τους, και διάφορα άλλα. Όσα περισσότερα στοιχεία έχουν τόσο πιο καλές προτάσεις για την προστασία των ειδών μπορούν να κάνουν προς τα εκάστοτε υπουργεία.

Παρακάτω σας βάζουμε τις πιο σημαντικές ΜΚΟ που ασχολούνται με τα συγκεκριμένα είδη που μάθαμε στο μάθημα, όπως και σύνδεσμο στην φόρμα παρατήρησης εκβρασμού που έχει η εκάστοτε ΜΚΟ.

Ενότητα 4: Βάσεις δεδομένων (data...data...)

Γιατι χρειαζομαστε βασεισ δεδομενων;

Γιατί χρειαζόμαστε βάσεις δεδομένων.

​Μια βάση δεδομένων αντιπροσωπεύει μια οργανωμένη συλλογή δεδομένων, όπου ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να προσθέτει, να διαβάζει, να τροποποιεί και να εκτελεί περίπλοκες διαδικασίες σε αυτά, χρησιμοποιώντας κατάλληλα στοιχεία όπως πίνακες ή φόρμες.

Ο σκοπός μιας βάσης δεδομένων είναι η οργανωμένη αποθήκευση και διαχείριση των πληροφοριών. Μια βάση δεδομένων μας παρέχει τη δυνατότητα να οργανώνουμε σωστά τα δεδομένα που εισάγουμε. Ανεξάρτητα από το πόσο μικρή ξεκινά, με την πάροδο του χρόνου και την συνεχή καταχώρηση νέων δεδομένων από τους χρήστες, μια βάση δεδομένων μπορεί να καταστεί πολύ μεγάλη.

Εάν δεν δομηθεί σωστά, υπάρχει ο κίνδυνος να μην είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε, να επεξεργαστούμε ή ακόμα και να αναλύσουμε σωστά τα δεδομένα μας στο μέλλον.
Πλατφορμεσ βασησ δεδομενων

Πλατφόρμες βάσης δεδομένων

Δεν απαιτείται ειδική γνώση επί των υπολογιστών για τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων. Μερικές από τις πιο απλές και δημοφιλείς πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία βάσεων δεδομένων είναι:
​
  • Microsoft Excel,
  • Microsoft Access (για πιο προχωρημένους χρήστες),
  • SQL (για πιο προχωρημένους χρήστες),
  • Google Forms και online web forms.

Για παράδειγμα, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε μια βάση δεδομένων για την παρατήρηση θαλάσσιων ειδών, η παρακάτω εικόνα αποτελεί ένα απλό παράδειγμα βάσης δεδομένων που δημιουργείται με τη χρήση ενός προγράμματος.
​Σημείωση: Όταν θέλουμε να δημιουργήσουμε συσχετίσεις μεταξύ πινάκων, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πλατφόρμες όπως το SQL ή το MS Access (υπάρχουν πολλές άλλες πλατφόρμες βάσεων δεδομένων εκτός από αυτές που αναφέρονται).

Επίσης, οι βάσεις δεδομένων σε Google Forms προσφέρουν ευκολία και αναλυτικές πληροφορίες με γραφήματα, ενώ τα web forms (φόρμες που δημιουργούνται εντός ιστοσελίδας) είναι επίσης δημοφιλή.

Αν δεν έχετε εμπειρία με φόρμες και βάσεις δεδομένων, συνιστούμε να ξεκινήσετε με τη δημιουργία μιας Google Form για να εξοικειωθείτε με τις βάσεις δεδομένων.

Σε μια βάση δεδομένων, προσθέτουμε πεδία που αντιστοιχούν στα δεδομένα που επιθυμούμε να καταγράψουμε. Για παράδειγμα, σε μια βάση δεδομένων παρατήρησης θαλάσσιων ειδών, θα μπορούσαμε να έχουμε τα παρακάτω πεδία:

1. Ημερομηνία: Η ημερομηνία της παρατήρησης/καταγραφής.
2. Είδος: Το είδος που παρατηρήσαμε.
3. Τοποθεσία: Η τοποθεσία όπου παρατηρήσαμε το είδος.
4. Κατάσταση (Ζωντανό ή Νεκρό): Η κατάσταση του είδους.
5. Καιρός: Πως ήταν ο καιρός.
6. Σχόλια: Περισσότερες πληροφορίες ή σχόλια για την παρατήρηση.

Αυτό είναι ένα απλό παράδειγμα βάσης δεδομένων που μπορεί να απαντήσει σε βασικά ερωτήματα.

Τα επιπλέον πεδία μπορούν να προσαρμοστούν ανάλογα με τις ανάγκες της έρευνάς μας, όπως:
  • Είδος Διατροφής: Τι είδαμε το είδος να τρώει;
  • Δραστηριότητα: Τι έκανε το είδος; Έπαιζε, κοιμόταν;
  • Ταχύτητα Κίνησης: Με πόσα ναυτικά μίλια κινούταν;

Σημαντικό: Δημιουργούμε προ-συμπληρωμένα πεδία όταν απαιτείται (όπως στο παράδειγμα όπου ο χρήστης επιλέγει από προκαθορισμένες επιλογές όπως "Αλιεία", "Εμπόριο", "Κολύμπι ελεύθερο στη θάλασσα") για ευκολότερη χρήση και αποφυγή διαφορετικών τρόπων εισαγωγής. Για παράδειγμα, όταν χρησιμοποιούμε προ-συμπληρωμένα πεδία για τον όρο "Αλιεία", εξασφαλίζουμε ότι οι χρήστες θα επιλέξουν από μια προκαθορισμένη λίστα, αποτρέποντας πιθανά λάθη όπως "Ψάρεμα" ή "Αλια".

Αυτή η στρατηγική οδηγεί σε ομοιογενή και εύκολα επεξεργάσιμα δεδομένα, ενισχύοντας τη συνολική αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα της βάσης δεδομένων. Επιπλέον, προσφέρει ευκολία στη διαχείριση και ανάλυση των πληροφοριών, καθιστώντας τη βάση δεδομένων πιο λειτουργική και εφαρμόσιμη στην έρευνα σας.
​Σημείωση: Οι πιο προηγμένες βάσεις δεδομένων μας παρέχουν τη δυνατότητα ευκολότερων αναλύσεων και αναζητήσεων δεδομένων σε σύγκριση με το να συγκεντρώσουμε όλες τις πληροφορίες σε ένα μεγάλο πεδίο, όπως φαίνεται στην εικόνα παραπάνω στη βάση δεδομένων.

Αυτή η προσέγγιση μας επιτρέπει να διαχωρίσουμε τα δεδομένα σε συγκεκριμένα πεδία, προσφέροντας έτσι πιο δομημένες και εύκολα προσβάσιμες πληροφορίες. Κάθε πεδίο αντιπροσωπεύει ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, όπως η ημερομηνία, το είδος, η τοποθεσία κ.λπ., επιτρέποντάς μας να πραγματοποιούμε εξειδικευμένες αναλύσεις χωρίς την ανάγκη για περίπλοκες διαδικασίες αναζήτησης σε μεγάλα πεδία όπως τα "Σχόλια". Αυτό επιτυγχάνεται με την οργάνωση και τη δομή της βάσης δεδομένων μας, βελτιώνοντας την αποτελεσματικότητα και την ευκολία στη διαχείριση των πληροφοριών.
Αναλυση δεδομενων

​Ανάλυση δεδομένων

Η ανάλυση δεδομένων αποτελεί την εξαγωγή γνώσης από τα δεδομένα που έχουμε στη βάση δεδομένων μας.

Αυτή η διαδικασία παρουσιάζεται μέσω περιγραφής, αποτελεσμάτων, συμπερασμάτων, σχολίων, πινάκων και γραφημάτων, βασισμένων στα δεδομένα που συγκεντρώσαμε από τις βάσεις δεδομένων μας.

Για να διευκολύνουμε τη γρήγορη και εύκολη ανάγνωση των αποτελεσμάτων (π.χ. είδαμε 2 είδη δελφινιών, 1 είδος χελώνας, καμία φώκια, την τοποθεσία, την ημερομηνία και άλλες σημαντικές πληροφορίες), ενσωματώνουμε γραφήματα. Αυτό διευκολύνει όχι μόνο την ανάγνωση αλλά και την κατανόηση των αποτελεσμάτων για όλους.

Για τη δημιουργία γραφημάτων, μπορείτε εύκολα να χρησιμοποιήσετε το Excel ή το Google Sheets.

Ορισμένες πλατφόρμες παρέχουν άμεσα αποτελέσματα, όπως το Google Forms, ενώ σε άλλες πρέπει να εξάγετε τα δεδομένα (συνήθως σε μορφή CSV) και να τα επεξεργαστείτε σε άλλο πρόγραμμα, όπως το Excel, για τη δημιουργία γραφημάτων.

Σημείωση: Ποτέ δεν προτείνουμε τη σχεδίαση γραφημάτων χειροκίνητα, αλλά υποστηρίζουμε τη χρήση εφαρμογών που αντλούν αυτόματα (ή και χειροκίνητα) πληροφορίες από τη βάση δεδομένων μας, εξασφαλίζοντας έτσι την ακρίβεια και τη συνοχή των γραφημάτων.

Επιστήμη των πολιτών για τη Θαλάσσια Βιοποικιλότητα [Πιστοποιητικό Παρακολούθησης Μαθήματος]

€5.00

Το πιστοποιητικό θα σας αποσταλθεί εντός 5 εργάσιμων ημερών στο email σας.
Αγορά